Zbawienna moc optymizmu – fakt czy mit? (Wpis gościnny)

Badania dowodzą, że nastawienie optymistyczne może nam dać bardzo wiele. Wzmacnia nasz układ odpornościowy. Osoby optymistyczne preferują profilaktykę, a kiedy już zachorują, częściej zażywają lekarstwa i starają się o pomoc. Częstsze doznawanie pozytywnych emocji również ma korzystny wpływ na ich zdrowie1. Szybciej przechodzą rekonwalescencję2. Częściej podejmują też aktywność po przejściu na emeryturę3. Optymizm łączy się zazwyczaj z wysoką samooceną, poczuciem własnej wartości i skuteczności oraz wewnętrznym umiejscowieniem kontroli4, czyli przekonaniem, że mamy duży wpływ na to, co nas spotyka. Optymiści skuteczniej radzą sobie ze stresem5. Optymizm wiąże się też z nadzieją i myśleniem twórczym6. Ma on wpływ na funkcjonowanie w pracy i szkole. Łączy się z większymi szansami na osiągnięcie sukcesu w realizacji kariery, które wynikają z wiary w swoje możliwości i szczęście. Pesymiści z kolei często rezygnują z realizacji celów, gdy tracą poczucie kontroli i częściej doświadczają depresji7. Wykazano również powiązania lęku i pesymizmu. Osoby doświadczające lęku wykorzystują defensywny pesymizm8, o którym będzie mowa dalej.

Czym dokładnie jest optymizm?

Termin „optymizm” wywodzi się z języka łacińskiego: optimus i oznacza „najlepszy”. Dla porównania słowo „pesymizm” łac. pessimus znaczy „najgorszy”9.

Najogólniej mówiąc, optymizm wiąże się z pozytywnym nastawieniem do otaczającego świata. Osoba optymistyczna oczekuje pozytywnych wydarzeń w przyszłości10. Istnieją też poglądy głoszące, że optymizm wyraża skłonność do przeżywania pozytywnych uczuć i zadowolenia z życia, w przeciwieństwie do pesymizmu11. Dzieje się tak zapewne po części w związku ze zjawiskiem samospełniających się proroctw. Oznacza to, że w sytuacji, kiedy oczekujemy pozytywnego zakończenia, postępujemy tak, by do niego doprowadzić i faktycznie często doświadczamy happy end’u. Jeśli natomiast nie wierzymy, że może nam się udać osiągnąć cel, poddajemy się, nie dajemy z siebie 100%, co zmniejsza nasze szanse na sukces. Ważne jest też to, w jaki sposób tłumaczymy sobie przyczyny i skutki naszych doświadczeń12. Jeśli optymista nie otrzyma pracy, o którą się ubiegał, pomyśli, że to sytuacja przejściowa i niebawem zostanie gdzieś zatrudniony. Będzie też przekonany, że nie jest odpowiednim kandydatem na to konkretne stanowisko, co zapewne nie wynika z jego cech charakteru, tylko z innych czynników. Pesymista w dokładnie takiej samej sytuacji będzie obarczał się całkowitą odpowiedzialnością za niepowodzenie i przyczyn szukał w sobie. Oprócz tego uzna, że minie dużo czasu zanim znajdzie jakąś pracę, pod warunkiem, że w ogóle tak się stanie z jego charakterem. Weźmy teraz pod uwagę odwrotną sytuację – kandydat otrzymuje pracę. Co pomyśli optymista? Dzięki swoim predyspozycjom dostałem pracę, jestem świetny i z pewnością nic mnie nie powstrzyma przed realizacją moich planów. A pesymista? Miałem szczęście, że dostałem tę posadę, to dzięki tej pani, która zajmowała się rekrutacją, była dla mnie bardzo wyrozumiała. Muszę się teraz bardzo postarać, chyba już wyczerpałem swój limit szczęścia. Jak widać różnica jest ogromna. Każdemu z nas zdarza się używać obydwu sposobów wyjaśniania (optymistycznego i pesymistycznego), ale zazwyczaj jeden z nich dominuje.

Ponadto optymizm składa się z kilku elementów: otwartości, ostrożności, pozytywnego myślenia i nastawienia na osiągnięcia, które wyraża się przekonaniem o swojej skuteczności i wiarą w przychylność losu13.

Optymizm zawsze znaczy to samo?

Okazuje się, że nie. Jest wiele jego rodzajów. Jedne z nich są bardziej pożądane w życiu, inne mniej.

Optymizm funkcjonalny i obronny

Funkcjonalny optymizm to wiara w sukces. Obronny zakłada uniknięcie porażki14. Pierwszy z nich wyraża się w przekonaniu, że osiągniemy duży sukces w życiu, a drugi, że żadna tragedia nie będzie naszym udziałem.

Optymizm duży i mały

Mały optymizm dotyczy konkretnych wydarzeń, natomiast duży to ogólne oczekiwanie pozytywnych zdarzeń15.

Optymizm nierealistyczny

Kiedy porównujemy się z innymi, przeceniamy swoje szanse na pojawienie się pozytywnych wydarzeń, a zaniżamy prawdopodobieństwo doświadczenia negatywnych zdarzeń16. To bardzo powszechne zjawisko. Słyszymy w wieczornych Wiadomościach, że kolejne osoby poważnie ucierpiały w wypadku komunikacyjnym, współczujemy im, ale wychodzimy z założenia, że nam i osobom bliskim, coś takiego nigdy się nie przydarzy.

Optymizm ostrożny i zuchwały

Ostrożny optymista wierzy, że wydarzenia pójdą po jego myśli, ale żeby mieć pewność, stara się. Optymista zuchwały z kolei jest przekonany, że wysiłek nie jest konieczny do osiągnięcia celu, gdyż wszystko i tak ułoży się pomyślnie17.

Defensywny pesymizm

Defensywny pesymizm wiąże się z obniżaniem oczekiwań względem przyszłości, mimo pozytywnych doświadczeń z przeszłości18. Wyobraź sobie studenta czwartego roku, który dotąd zdawał wszystkie egzaminy w pierwszym terminie. Zbliża się sesja, a on jak zawsze uważa, że najbliższy egzamin jest najtrudniejszy ze wszystkich i pewnie go nie zda. Przygotowuje się w ten sposób na możliwość porażki. Po co to robi? Chroni się w ten sposób przed stresem, rozczarowaniem.

Pesymizm zawsze jest zły?

Nie. Wyobraź sobie taką sytuację: wiesz, że istnieje duże ryzyko powodzi na pewnym obszarze. Dlatego nikt nie buduje domu w jej najbliższym sąsiedztwie. Tobie jednak teren tuż obok niej wydaje się urokliwy, bajeczny, idealny do zamieszkania. Decydujesz się zbudować tam dom. Nie zabezpieczasz się przed powodzią w żaden sposób. Na co liczysz? Na szczęście. To niebezpieczne przedsięwzięcie, groźne nawet dla życia. Otóż pesymizm wywarł pozytywny wpływ na nasze przetrwanie. Dzięki skupieniu na wszelkich potencjalnych niepowodzeniach i zagrożeniach, możliwe było chronienie się przed nimi, pod warunkiem, że zamartwianie się szło w parze z działaniami zaradczymi.  Optymizm w przypadku porażki w dziedzinie, w której nie jesteśmy w stanie osiągnąć sukcesu, może utrudnić nam rozwój. Łagodny pesymizm zapobiega ryzykownym zachowaniom związanym z nadmiernym optymizmem i skłania do dokładnej analizy swoich realnych szans19. Dzięki niemu możemy oszczędzić sobie setek kolejnych bezowocnych prób.

Jak stać się bardziej optymistycznym człowiekiem?

Jeśli jesteś tym zainteresowany, odsyłam do książki autorstwa Martina E. P. Seligmana pod tytułem Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Seligman przedstawia w niej sposób na zwiększenie swojego optymizmu, przytacza wyniki badań, a także pokazuje, jak można ocenić swój poziom optymizmu i pesymizmu oraz zidentyfikować styl wyjaśniania spotykających nas wydarzeń, o których była już mowa wyżej.

Podsumowanie

Przekonania optymistyczne i pesymistyczne działają nierzadko na zasadzie samospełniających się proroctw. Optymizm ułatwia pełne wykorzystanie własnych predyspozycji i możliwości, a według niektórych nawet ich przekraczanie. Nie oznacza to jednak, że pesymiści nie mają szans na osiągnięcie sukcesu. W pewnych sytuacjach życiowych nadmierny optymizm może być przeszkodą. Należy pamiętać także, że pod optymizmem kryje się wiele różnych postaw i zachowań zależnie od jego nasilenia i rodzaju. Pod pesymizmem również. Ten tekst opisuje ogólne prawidłowości. Pamiętajmy, że nie ma dwóch identycznych optymistów jak i pesymistów, a pesymizm nie jest równoznaczny z nieszczęściem.

---

Autorem wpisu gościnnego jest Annie Kloz i Patryk Korycki.

TyDziennik.pl

Patryk ma bzika na punkcie twórczości. Swoje przemyślenia i wskazówki zamieszcza na swoim blogu, którego celem jest rozwijanie kreatywności autora i czytelników. Pokazuje w prosty sposób jak wygrać z nudą i być twórczym.

---

1. Potempa, K. (20013). Optymizm a zdrowie. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 19, 2, 130-134.
2. Czerw, A. (2010). Optymizm. Perspektywa psychologiczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
3. Czerw, A., Borkowska, A. (2008). Emerytura- nowe możliwości czy nowe ograniczenia? W: A. Keplinger (red.), Bierność społeczna.Studia interdyscyplinarne (s. 331-345). Warszawa: ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury.
4. Juczyński, Z.. (2001). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
5. Potempa, K. (20013). Optymizm a zdrowie. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 19, 2, 130-134.
6. Czerw, A. (2010). Optymizm. Perspektywa psychologiczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
7. Seligman. M. E. P. (1996). Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.
8. Stach, R. (2006). Optymizm. Badania nad optymizmem jako mechanizmem adaptacyjnym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
9. Tatarkiewicz, W. (2003). O szczęściu. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN.
10. Poprawa, R. (2001). Zasoby osobiste w radzeniu sobie ze stresem. W: G. Dolińska- Zygmunt (red.), Elementy psychologii zdrowia (s.103-141). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
11. Mądrzycki, T. (2002). Osobowość jako system tworzący i realizujący plany. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
12. Seligman. M. E. P. (1996). Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.
13. Czerw, A. (2001). Analiza struktury optymizmu. Czasopismo Psychologiczne, 7, 1, 25-31.
14. Stach, R. (2006). Optymizm. Badania nad optymizmem jako mechanizmem adaptacyjnym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
15. Christopher Peterson, The Future of Optimism.
16. Czerw, A. (2010). Optymizm. Perspektywa psychologiczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
17. Kenneth A. Wallston, Cautious optimism vs. cockeyed optimism.
18. Stach, R. (2006). Optymizm. Badania nad optymizmem jako mechanizmem adaptacyjnym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
19. Seligman. M. E. P. (1996). Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.